ﻧﻘﺶ ﺟﺮاﺣﻲ آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻴﻚ ﺑﻴﻨﻲ و ﺳﻴﻨﻮس در درﻣﺎن ﺳﺮدردﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس داﺧﻞ ﺑﻴﻨﻲ

ﻣﻘﺪﻣﻪ

ﺳﺮدرد، اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺪام ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﺧﺎص ﺧﻮد و روﺷﻬﺎي ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ و درﻣﺎﻧﻲ ﺧﺎﺻـﻲ دارد. از ﺟﻤﻠــﻪ ﺳــﺮدردﻫﺎ، ﺳــﺮدردﻫﺎي ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﻪ ﺣﻔــﺮه ﺑﻴﻨــﻲ و ﺳﻴﻨﻮسﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.

ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي اﻟﺘﻬـﺎﺑﻲ ﺳـﻴﻨﻮسﻫـﺎ(ﺳـﻴﻨﻮزﻳﺖ) ﻣﺸﺨـﺼﺎً ﺑـﺎ ﺳﺮدرد و درد ﺻﻮرت ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ، وﻟﻲ ﺳﺮدردﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻨـﺸﺎ داﺧﻞ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس ﻧﻴـﺰ وﺟﻮد دارﻧـﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻋﻼﺋﻢ اﻟﺘﻬﺎب و ﻋﻔﻮﻧﺖ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد.

در ﺳﺎل 1980، ﺳـﻨﺪرم ﺳـﺮدرد ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴـﺖ ﻣﻴـﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳـﻂ Krieger و Morgenstein ﺷـﺮح داده ﺷـﺪ. اﻳـﻦ ﺳـﺮدرد، درد ارﺟﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻤﺎس ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴـﺖ ﻣﻴـﺎﻧﻲ و ﺳـﭙﺘﻮم را ﻣﻄـﺮح ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺟﺮاﺣـﻲ ﺗﻮرﺑﻴﻨﻜﺘـﻮﻣﻲ و ﺳﭙﺘﻮﭘﻼﺳـﺘﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ.(1)

ﺑـﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ، وﺟﻮد ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﻨـﺸﺎ اﻧـﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ از ﺳـﺮدرد، از ﻃﺮﻳـﻖ ﺳﻴــﺴﺘﻢ ﺗــﺮيژﻣﻴﻨﻮواﺳــﻜﻮﻻر و آزادﺳــﺎزي ﻣــﺎده p ﻋﻤــﻞ ﻣـــﻲﻧﻤﺎﻳـــﺪ، ﻛـــﻪ در ﺳـــﺎل Stammberger 1988 و Wolf ﭘﺎﺗﻮﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي آن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺷﺮح داده اﻧﺪ.(2)

ﺑﺤـــﺚ ﺣﻤــﻼت ﺳـﺮدرد ﺑـﺎ ﻧﻘﻄـﻪ ﺷـﺮوع ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳـﻚ ﻳـﺎ اﺧﺘﻼل آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ داﺧﻞ ﺑﻴﻨﻲ(ﺳﺮدرد ارﺟﺎﻋﻲ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ در ﺑﻴﻨـﻲ) ، ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳـﺎل 1940، ﺗﻮﺳـﻂ Wolf و ﻫﻤﻜـﺎراﻧﺶ و Mc Auliff ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ و ﻧﻴـﺰ در ﺳـﺎل 1888ﺗﻮﺳﻂ Roe و در ﺳﺎل 1910 ﺗﻮﺳـﻂ Sluder G ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه اﺳﺖ.(3)
Stammberger و Wolf در ﺳﺎل 1988 ﺑﺎ اﻧﺘـﺸﺎر ﻣﻘﺎﻟـﻪاي ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚﻧﻘﺎط «ﺗﻤﺎس ﻣﺨﺎﻃﻲ» ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آزادﺳﺎزي ﻣﺎده p در ﻣﺨﺎط ﺑﻴﻨﻲ ﺳﺮدرد اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد.

ﻣــﺎده p، ﻳﻚ ﻧﻮروﭘﭙﺘﻴــﺪ ﺑـــﺎ ﻗـــﺪرت اﺗـﺴــﺎع ﻋﺮوﻗـــﻲ ﻗــﻮي اﺳــﺖ ﻛــﻪ در ﻣــﺴﻴﺮ ﻓﻴﺒﺮﻫــﺎي آوران c ﺛﺎﻧﻮﻳــﻪ ﺑــﻪ ﺗﺤﺮﻳــﻚﻫــــﺎي ﻣﺨﺘﻠــــﻒ ﻣﺜــــﻞ دﻣــــﺎ، ﻋﻔﻮﻧــــﺖ، ﻣــــﻮاد ﺗﻮﻛﺴﻴـﻚ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﻓـﺸﺎر، آزاد ﻣـﻲﺷـﻮد.(2)

اﻳــــﻦ ﻣــﺎده، ﻫﻤﭽﻨﻴـــﻦ ﻣﺪﻳﺎﺗــــﻮر درد ﻧﻴــــﺰ ﻣﺤــﺴـﻮب ﻣﻲﺷـﻮد.(4)

ﻋــﺼﺐدﻫــﻲ ﺑﻴﻨــﻲ، از ﻃﺮﻳــﻖ ﻋــﺼﺐ ﺗــﺮيژﻣﻴﻨــﺎل ﺷــﺎﺧﻪ اﻓﺘﺎﻟﻤﻴــﻚ و ﻣــﺎﮔﺰﻳﻼري اﻧﺠــﺎم ﻣــﻲﺷـــﻮد ﻛــﻪV1 (ﺷﺎﺧــــﻪ اﻓﺘﺎﻟﻤﻴــﻚ ﻋـﺼﺐ 5) ﻗـﺴﻤــﺖ ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴـــﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧــﻲ، ﻗـﺴﻤـﺖ ﻓﻮﻗـــﺎﻧﻲ ﺳـــﭙﺘﻮم و ﺳﻠﻮﻟﻬـــــﺎي اﺗﻤﻮﺋﻴـــــﺪ و V2 (ﺷـــﺎﺧﻪ ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري ﻋﺼﺐ 5) ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺳﭙﺘﻮم، ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ و ﻣﻴﺎﻧﻲ را ﻋﺼﺐدﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ، ﺳـﺮدردﻫﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ V1 و ﻗـﺴﻤﺖ ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴـﺖ ﻓﻮﻗــﺎﻧﻲ ﺑﻴﻨــﻲ از ﻃﺮﻳــﻖ ﻓﻴﺒﺮﻫــﺎي V1 و V2 ﻣــﺸﺘﺮﻛﺎً ﻣﻨﺘﻘــﻞ ﻣﻲﺷﻮد.(4)

در ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ، ﻏﻠﻈـﺖ ﻣـﺎده p در ﻣﺨﺎط ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻴﺶ از ﻣﺨﺎط ﻫﻴﭙﺮﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﻣﺰﻣﻦ و ﭘﻮﻟﻴﭗ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﻠﺖ درد ﺑﻴﺸﺘﺮ، در ﺗﻤﺎس ﺑﻴﻦ ﻣﺨﺎط ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎط ﺑﺎ اﻟﺘﻬﺎب ﻣﺰﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ. (5)

اﻋﻤــﺎل ﻓــﺸﺎر ﺑــﺮ ﻗــﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗــﺎﻧﻲ ﺳــﭙﺘﻮم ﺗﻮﺳــﻂ ﻳــﻚ وﺳﻴﻠﻪ(probe)در ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﻴﺪار، ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد درد در ﻛـﺎﻧﺘﻮس ﻟﺘﺮال و ﻣﺪﻳﺎل ﻣﻲﺷﻮد. ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ، ﺑﺎﻋـﺚ درد در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺮوﻧﺘﺎل، ﻛﺎﻧﺘﻮس ﻣـﺪﻳﺎل، ﭼـﺸﻢ، زاﻳﮕﻮﻣـﺎ و ﮔـﻮش ﻣﻲﺷﻮد، وﻟﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺮ اﺗﻤﻮﺋﻴﺪ ﺑﺎﻋﺚ درد در ﻛـﺎﻧﺘﻮس داﺧﻠـﻲ ﻳﺎ ﺧﺎرﺟﻲ ﭼﺸﻢ، اﺷـﻚرﻳـﺰش و ﻓﻮﺗﻮﻓـﻮﺑﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد(ﺷـﺒﻴﻪ ﻛﻼﺳــﺘﺮ). ﺑــﻪ ﻧﻈــﺮ ﻣــﻲرﺳــﺪ اﻳــﻦ دردﻫــﺎ از ﻃﺮﻳــﻖ ﻋــﺼﺐ ﺗﺮيژﻣﻴﻨﺎل ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد.(2)

ﺑﺮاﺳـــﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫـــــﺎي اﻧﺠﻤـــﻦ ﺑـــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـــﻲ ﺳـــﺮدرد (International Headache Society=HIS) (سال 1988) ، ﺳﺮدردﻫﺎي ﺑـﺎ ﻣﻨـﺸﺎ ﺑﻴﻨـــﻲ و ﺳﻴﻨـــﻮس ﺑﺎﻳـــﺪ از ﻣﻴﮕــﺮن ﺟــﺪا ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺷﻮﻧﺪ؛ ﭼﻮن درﻣـﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪاي دارﻧـﺪ. ﺑـﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ ﻋﻼﺋﻢ و ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺤـــﺮك اﻳـﻦ ﺳﺮدردﻫــﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴــــﻦ ﮔﺰارﺷﺎﺗــــﻲ ﻣﺒﻨــــﻲ ﺑــــﺮ ﺑﻬﺒــــﻮد ﻣﻴﮕــﺮن ﺑــﺎ روشﻫﺎي ﺟﺮاﺣــﻲ داﺧﻞ ﺑﻴﻨﻲ، اﻧﺘﺨﺎب دﻗﻴﻖ ﺑﻴﻤـﺎراﻧﻲ ﻛـﻪ از ﺟﺮاﺣﻲ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘــﺮي ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ، ﺿﺮوري اﺳﺖ.

ﻣﺘﺎﺳـــﻔﺎﻧﻪ اﻧﺠﻤـــﻦ ﺑـــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـــﻲ ﺳـــﺮدرد، از روﺷـــﻬﺎي آﻧﺪوﺳــﻜﻮﭘﻲ و ﺗــﺼﻮﻳﺮﺑﺮداري ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﻌﻴــﺎر، اﺳــﺘﻔﺎده ﻧﻨﻤﻮده و ﺑﺮ ﺗﺮاﻧﺲ اﻳﻠﻮﻣﻴﻨﺎﺳﻴﻮن ﺟﻬـﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺳـﻴﻨﻮسﻫـﺎ ﺗﻜﻴﻪ زﻳﺎدي دارد، ﻛــﻪ ﺑﻪ ﻧﻈــﺮ ﻣﻲآﻳـــﺪ اﻳـﻦ ﻧﻘـﺺ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ اﺻﻼح دارد.

ﺗﻤﺎس ﻗﺴﻤﺖﻫـﺎي ﻟﺘـﺮال ﺑﻴﻨـﻲ ﺑـﺎ ﺗﻴﻐـﻪ ﺑﻴﻨـﻲ(ﺳـﭙﺘﻮم)، ﺑـﺎ آزادﺳﺎزي ﻣﺎده p و اﻧﺘﻘﺎل آن از ﻃﺮﻳـﻖ ﻓﻴﺒﺮﻫـﺎي c از ﻣـﺴﻴﺮ زوج ﭘﻨﺞ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪه اﻧﻮاع دردﻫـﺎي ﺳـﺮ و ﺻـﻮرت ﺑﺎﺷﺪ، ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛـﺎﻣﻼً ﺷـﺒﻴﻪ ﺳـﺮدردﻫﺎي ﻛﻼﺳـﻴﻚ دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻼً ﻣﻴﮕﺮن، ﻛﻼﺳﺘﺮ و ﺳﺮدرد ﺗﻨﺸﻲ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻧﻘـﺎط ﺗﻤﺎس ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﺳﭙﺘﻮم ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺗﻮرﺑﻴﻨﻴﺖﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ، ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ و ﺣﺘﻲ اﺗﻤﻮﺋﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ.

ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿـﺮ، ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣﻴـﺰان اﺛﺮﺑﺨـﺸﻲ ﺟﺮاﺣـﻲ آﻧﺪوﺳـﻜﻮﭘﻴﻚ ﺑﻴﻨـﻲ و ﺳـﻴﻨﻮس ﺑﺮاﺳـﺎس روﺷـﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﺸﺨﻴــﺼﻲ ﺑـــﺮاي ﺳــﺮدردﻫﺎي ﻧﺎﺷـــﻲ از ﻧﻘــﺎط ﺗﻤﺎﺳـــﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

روش ﺑﺮرﺳﻲ

اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻃﻲ 3 ﺳﺎل، ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮ ﻧﻴﻤﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻲ و ﻏﻴﺮﺗﺼﺎدﻓﻲ روي 47 ﺑﻴﻤﺎر و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي زﻳـﺮ اﻧﺠـﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ:

1. ﺷﺮح ﺣﺎل ﺳﺮدرد ﻳﺎ درد ﺻﻮرت ﻣﺰﻣﻦ و ﻣﺘﻨﺎوب.
2. ﻋـﺪم وﺟـﻮد ﻋﻼﺋـﻢ اﻟﺘﻬـﺎﺑﻲ ﺣـﺎد ﻳـﺎ ﻣﻤـﻦ در ﻣﻌﺎﻳﻨـﻪ و ﺳﻲﺗﻲاﺳﻜﻦ.
3. ﻋﺪم اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ درﻣﺎنﻫﺎي ﻃﺒﻲ ﻗﺒﻠﻲ.
4. وﺟــﻮد ﻧﻘﻄــﻪ ﺗﻤــﺎس ﺣــﺪاﻗﻞ در ﻣﻌﺎﻳﻨــﻪ رﻳﻨﻮﺳــﻜﻮﭘﻲ، آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ، ﺳﻲﺗﻲاﺳﻜﻦ ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺑـﻲﺣـﺴﻲ ﻣﻮﺿـﻌﻲ ﻳـﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻧﻬﺎ.
5. ﻋﺪم وﺟﻮد ﻋﻠﺖ ﻣـﺸﺨﺺ ﺑـﺮاي ﺳـﺮدرد(ﻋﻠـﻞ ﭼـﺸﻤﻲ، دﻧﺪاﻧﻲ، ﻧﻮروﻟﻮژﻳﻚ و داﺧﻠﻲ)

ﻗﺒـﻞ از ﻋﻤﻞ، ﺷﺪت ﺳـﺮدرد ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣﻌﻴـﺎر (VAS (0-10 ﻛﻪ ﺻـﻔﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨــﻲ ﻋــﺪم وﺟـــﻮد ﺳـﺮدرد و 10 ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷـﺪت ﺳـﺮدرد ارزﻳﺎﺑـــﻲ و ﺳﭙـــﺲ ﭘﺮﺳـﺸﻨﺎﻣــﻪاي ﭘـــﺮ و اﻃﻼﻋـﺎت ﺟﻤـــﻊآوري ﺷـــﺪ. ﻫﻤـــﻪ ﺑﻴﻤـﺎران، ﺗﺤـﺖ ﻣﻌﺎﻳﻨــﻪ رﻳﻨﻮﺳــﻜﻮﭘﻲ و آﻧﺪوﺳــﻜﻮﭘﻲ ﺗﺸﺨﻴــﺼــﻲ ﻗــــﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨــﺪ.

ﺳﻲﺗﻲاﺳﻜﻦ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد در وﺿـﻌﻴﺖ ﻛﺮوﻧـﺎل ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ آﻣﺪ. در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد در ﻓـﺎز ﺳـﺮدرد ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻣـﻲﻧﻤـﻮد، ﺗﺴﺖ ﺑﻲﺣﺴﻲ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺗﺘﺮاﻛﺎﺋﻴـﻦ و ﺗﻨـﮓ ﻛﻨﻨـــﺪه ﻣﻮﺿﻌــﻲ ﻧﻔﺎزوﻟﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ.

ﭘــــﺲ از اﻧﺘﺨــــﺎب و ﻛﺎﻧﺪﻳــــﺪ ﺑﻴﻤـــﺎران، ﺑــﺎ ﺗﻮﺟـــﻪ ﺑـــﻪ ﻣﺸﻜـﻞ و ﻧــﻮع ﭘﺎﺗﻮﻟـﻮژي، ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣـﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷــﺪ، ﻛــﻪ اﻳـــﻦ اﻋﻤـــﺎل ﺷﺎﻣـــﻞ ﺳﭙﺘﻮﭘﻼﺳﺘــــﻲ(%80) ، ﺗﻮرﺑﻴﻨﻮﭘﻼﺳــﺘﻲ (%55) ، ﺗﻮرﺑﻴﻨﻜﺘﻮﻣــﻲ ﭘﺎرﺷﻴﺎل(%40 ) و اﺗﻤﻮﺋﻴـﺪﻛﺘﻮﻣﻲ ﻧـﺴﺒﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻞ(%65) ﺑﻮد، ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﻲ ﺑـﻪ روش آﻧﺪوﺳـﻜﻮﭘﻴﻚ اﻧﺠـﺎم ﺷﺪ. ﻓﻘﻂ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﻧﺤﺮاف ﺳـﭙﺘﻮم ﺑـﺎرز وﺟـﻮد داﺷـﺖ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻧﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷـﺪ(ﺷـﻜﻞ ﺷﻤﺎره1).

ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره 1-ﮔﺮاﻓﻲ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ ﺳﺮدرد وي
ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس ﺷﺎﺧﻚ ﻣﻴﺎن ﺑﺎ ﺳﭙﺘﻮم ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ.

ﺑﻌﺪ از ﻋﻤـﻞ، ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬـﺎي ﻣﻌﻤـﻮل ﻳـﻚ ﺟﺮاﺣـﻲ ﺑﻴﻨـﻲ ﻣﺜـﻞ: آﻧﺘﻲﺑﻴﻮﺗﻴﻚ، ﻣﺴﻜﻦ(در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز) و ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﭘﻚ ﺑﻴﻨـﻲ 2-3 روز ﺑﻌﺪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ.ﺑﻴﻤـﺎران در ﻓﻮاﺻـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺪت ﺳﺮدرد در دوره 14-26 ﻣـﺎه(ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ18 ﻣﺎه) ﻣﺠﺪداً ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر VAS اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺛﺒﺖ ﺷﺪ. ﻓﻘـﻂ در 36 ﺑﻴﻤﺎر ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻘﺪور ﺑﻮد. ﻳﺎﻓﺘﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ روش ANOVA ﺑـﺎ ﻧﺮم اﻓﺰار SPSS 11.5 آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﺪ. ﺳـﻲﺗـﻲاﺳـﻜﻦ ﺑﻌـﺪ از ﻋﻤـﻞ،ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ درﻣﺎن و ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎر اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ، ﺑﻴﻤﺎران ﺑﻪ 4 ﮔﺮوه ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ:

ﮔﺮوه اول: ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺮح ﺣﺎل و ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ رﻳﻨﻮﺳﻜﻮﭘﻲ ﻳﺎ آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻨﺪ.

ﮔﺮوه دوم: ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮرد اول، ﺗﺴﺖ ﺗﺘﺮاﻛـﺎﺋﻴﻦ و ﻧﻔﺎزوﻟﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮد.

ﮔﺮوه ﺳﻮم: ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮرد اول، ﺳﻲﺗـﺲاﺳـﻜﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪاي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد.

ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرم: ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق را داﺷﺘﻨﺪ.

ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ

از 47 ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه، 11 ﻣﻮرد ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم ﭘﻴﮕﻴـﺮي ﺣﺬف ﺷﺪﻧﺪ(در ﻣﺠﻤﻮع 36 ﺑﻴﻤـﺎر). اﻧﺠـﺎم ﺗـﺴﺖ ﺗﺘﺮاﻛـﺎﺋﻴﻦ و ﻧﻔﺎزوﻟﻴﻦ در 17 ﻣﻮرد ﻣﻤﻜﻦ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ 12 ﻣـﻮرد ﻣﺜﺒـﺖ و 5 ﻣﻮرد ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس وﺿﻌﻴﺖ ﺳـﻲﺗـﻲاﺳـﻜﻦ در ﻳـﻚ ﮔﺮوه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻃﻮل دوره ﺳـﺮدرد ﺑﻴﻤـﺎران 2-4 ﺳـﺎل ﺑـﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ 2.5 ﺳﺎل ﺑﻮد. ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﻨﻲ اﻓﺮاد 1.25±37 ﺳـﺎل ﺑـﺎ داﻣﻨﻪ ﺳﻨﻲ 57 – 19 ﺳﺎل ﺑﻮد. ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ را 24 ﻣﻮرد ﻣﺮد(%66) و 12 ﻣــﻮرد زن(%34) ﺗــﺸﻜﻴﻞ ﻣــﻲدادﻧــﺪ. 14 ﻣــﻮرد(%39 ) از ﺑﻴﻤﺎران ﻗﺒﻼً ﺑﺎ ﺗـﺸﺨﻴﺺ ﻣﻴﮕـﺮن ﺗﺤـﺖ درﻣـﺎن ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و 9 ﻣﻮرد ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﻜﺎران ﻧﻮروﻟﻮژﻳـﺴﺖ ارﺟـﺎع ﺷــﺪه ﺑﻮدﻧــﺪ.
در ﮔــﺮوه اول 10 ﺑﻴﻤــﺎر(%27/8) ، ﮔــﺮوه دوم 7ﺑﻴﻤﺎر (%19/4)، ﮔﺮوه ﺳﻮم 14 ﺑﻴﻤﺎر(%38/9) و ﮔـﺮوه ﭼﻬـﺎرم5 ﺑﻴﻤﺎر(%13/9) ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ.  ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ از ﻋﻤﻞ ﺑﻪ روش ANOVA و ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار SPSS آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﺪﻧﺪ. در ﺗﻤﺎﻣﻲ 4 ﮔﺮوه، ﺷﺪت ﺳﺮدرد ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﻳﻚ ﺳـﻄﺢ ﺑﻮد و از ﻧﻈﺮ آﻣﺎري ﺗﻔﺎوت ﺑﺎرزي ﻧﺪاﺷـﺖ(P>0/05 ) ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠﺐ، ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ.

ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻧﻤـﻮدار 1، ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ درﻣـﺎن ﻛﻠـﻲ از ﻧﻈـﺮ آﻣـﺎري ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد.(p=0/005)ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻛﻠـﻲ ﻛـﺎﻫﺶ درد در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ %83 ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺑﻬﺒـﻮدي ﻛﺎﻣـﻞ %11 و ﻛـﺎﻫﺶ ﺑﺎرز ﻋﻼﺋﻢ %72 ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ. %17 از ﻣـﻮارد ﺗﻐﻴﻴـﺮ واﺿـﺤﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ.

ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره 1- ﺷﺪت ﺳﺮدرد ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ آن در ﻛﻞ
ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺮدرد ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس

در ﮔـــﺮوه اول، ﻓﻘـــﻂ ﻧﻴﻤـــﻲ از ﻣـــﻮارد ﻛـــﺎﻫﺶ ﻋﻼﺋـــﻢ داﺷﺘﻨﺪ(p<0/05)، در ﮔﺮوه دوم %100 ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻼﺋﻢ، در ﮔﺮوه ﺳﻮم %93 ﻧﺘﻴﺠﻪ(ﺑـﻪ ﺻـﻮرت %86 ﻛـﺎﻫﺶ ﺑـﺎرز ﻋﻼﺋـﻢ و %7 ﺑﻬﺒﻮدي ﻛﺎﻣﻞ) و در ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرم %100 ﺟﻮاب ﺑـﻪ درﻣـﺎن(ﺑـﻪ ﺻﻮرت %60 ﺑﻬﺒﻮدي ﻛﺎﻣﻞ و %40 ﻛﺎﻫﺶ ﺑـﺎرز ﻋﻼﺋـﻢ) دﻳـﺪه ﺷﺪ(p<0/05) .

ﻫﻤﭽﻨﻴــﻦ، ﺗﻔــﺎوت آﻣـﺎري ﻣﻌﻨـﻲداري در ﺷـﺪت ﺳـﺮدرد ﺑﻌـﺪ از ﻋﻤــﻞ ﺑـﻴﻦ ﮔـﺮوهﻫـــﺎ وﺟــــﻮد دارد ﻛــﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳـﻦ ﺗﻔـــﺎوت ﺑﻴــــﻦ ﮔــــﺮوه اول و ﮔــﺮوهﻫــﺎي دﻳﮕــﺮ ﻣــﻲﺑﺎﺷــﺪ (P=0/001) .

ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻤﻮدار 2 در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان اﻓﺖ ﺷـﺪت درد ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد(P=0/001).

وﻟﻲ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻓﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﮔﺮوه 4 ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲداري ﺑـﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي 2، 3و 4 دﻳﺪ ﻧﺸﺪ.

در 14 ﻧﻔﺮ از ﺑﻴﻤﺎران ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺗـﺸﺨﻴﺺ ﻣﻴﮕـﺮن ﺑـﺎ درﻣـﺎن ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ داﺷﺘﻨﺪ، ﭘﺲ از ﺟﺮاﺣﻲ در 9 ﻣﻮرد(%64 ) ﻛﺎﻫﺶ ﺑـﺎرز ﻋﻼﺋﻢ، 2 ﻣﻮرد(%14 ) ﺑﻬﺒـﻮدي ﻛﺎﻣـﻞ و در ﻛـﻞ %78 اﺛـﺮ ﻛﻠـﻲ دﻳﺪه ﺷﺪ.

ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره 2- ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺪت ﺳﺮدرد در ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ
ﺳﺮدرد ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻤﺎس ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ

ﺑﺤﺚ

ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﺠﺎم ﺟﺮاﺣﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻧﻮع ﺳﺮدردﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ Abu-Bakra و Jones اﻧﺠﺎم ﺷﺪ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻧﻘـﺎط ﺗﻤـﺎس در اﻓـﺮاد ﺑـﺪون ﺳﺮدرد ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺴﺎوي ﺑـﺎ اﻓـﺮادي ﻛـﻪ دﭼـﺎر ﺳـﺮدرد(%4) ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻮاب ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ درﻣﺎن ﻃﺒـﻲ، ﻋﻤـﻞ ﺟﺮاﺣﻲ را ﻏﻴﺮﺿﺮوري داﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ.(6)

آﻗـﺎي Cooney Jones ، درد در ﺳﮕﻤﺎن وﺳـﻂ ﺻـﻮرت(midfacial segment pain) را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﺳـﺮدرد ﺗﻨـﺸﻲ ﺑـﺎ ﺗﻤﺮﻛـﺰ در ﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﺎﻣﺒﺮده و از اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎ ﻋﻠﻞ ﺳﻴﻨﻮﻧﺎزال و اﻧﺠﺎم ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.(7)

وﻟـﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣﻮاﻓـﻖ ﻧﻴـﺰ، در ﻣــﻮرد ﻣﻴـﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴــﺖ ﺟﺮاﺣﻲ، ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه اﺳـﺖ. Ramadan ﻣﻴـﺰان ﺑﻬﺒـــــﻮدي را %60(8)، (9)%91 Parson، Clerico و ﻫﻤﻜـــــﺎران %76 (10) ، (11)%82 Chow و Morganstein و Krieger ﻣﻴــــﺰان ﺗﻮﻓﻴــﻖ در ﻛــﺎﻫﺶ درد را %89 ذﻛــﺮ ﻛــﺮده اﻧــﺪ.(1) در ﺗﺤﻘﻴــﻖ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻃﻮﻻﻧﻲ 10 ﺳﺎﻟﻪ، ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ %65 ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺪت ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. (Ramadan (3 ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ، اﺛﺮ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑـﺮ ﺳـﺮدردﻫﺎي ﺑﺎ ﻣﺪت ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل را ﺑﻬﺘﺮ ذﻛﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ.(8) در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺎﺿﺮ، ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﻠـﻲ ﻛـﺎﻫﺶ درد %83 ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺑﻬﺒﻮدي ﻛﺎﻣﻞ %11 و ﻛﺎﻫﺶ ﺑـﺎرز ﻋﻼﺋـﻢ %72 ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ. %17 از ﻣﻮارد، ﺗﻐﻴﻴﺮ واﺿﺤﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﻫـﻴﭻ ﻛـﺪام از ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺪﺗﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ. ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ، در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت دﻳﮕـﺮ از آزﻣﻮنﻫﺎي ﻟﻴﺪوﻛﺎﺋﻴﻦ ﻳﺎ ﻛﻮﻛﺎﺋﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ(3,12 ) و در اﻳــﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ آزﻣــﻮن ﺗﺘﺮاﻛﺎﺋﻴـــﻦ ﺑــﺎ ﻫﻤــﺎن ﻣﻜﺎﻧﻴــﺴﻢ و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﻣﻴـﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻛﻠـﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻌﺎدل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺜﺒﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮاردي از ﻋـﺪم ﭘﺎﺳﺦ درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺑﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋـﺪم رﻓـﻊ ﻧﻘﻄـﻪ ﺗﻤـﺎس ﺑـﻮده اﺳﺖ(ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره 2) .

ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره 2- ﮔﺮاﻓﻲ ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺪون ﺑﻬﺒﻮدي ﺳﺮدرد ﺑﻪ
ﺑﻘﺎي ﻧﻘﺎط ﺗﻤﺎس ﺷﺎﺧﻚ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ و ﺳﻠﻮل اﺗﻤﻮﺋﻴﺪ ﺑﺎ ﺳﭙﺘﻮم ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ.

در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ، ﻫﻤﻪ ﺑﻴﻤﺎران دردﻫﺎي اﻃـﺮاف ﭼـﺸﻢ(ﺑـﺎ ارﺟﺤﻴــﺖ در ﻛــﺎﻧﺘﻮس ﻣــﺪﻳﺎل)، ﻓﺮوﻧﺘــﺎل و زاﻳﮕﻮﻣــﺎ داﺷــﺘﻨﺪ.

ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ درﻣﺎﻧﻲ در 14 ﺑﻴﻤـﺎر(%39) ﺑـﺎ ﺗـﺸﺨﻴﺺ ﻗﺒﻠـﻲ ﻣﻴﮕﺮن، ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ %78 ﺑﻮد. اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﻤـﺎران اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﺑـﻪ ﻃــﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻴﮕﺮن ﺑﺮرﺳـﻲ ﻧـﺸﺪﻧﺪ، وﻟـﻲ ﺑـﺎ ﺗـﺸﺨﻴﺺ ﻗﻄﻌـــﻲ ﻳـﺎ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﻣﻴﮕـﺮن، ﻣـﺪﺗﻬﺎ ﺗﺤـﺖ درﻣـﺎن ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ؛ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ دو ﻣﺠﺰا ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ.

ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ، در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ 17 Clerico ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ اوﻟﻴـﻪ ﺳﺮدرد ﻧﻮروﻟﻮژﻳﻚ، ﺑﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس در ﺑﻴﻨﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ %82 ﮔـﺰارش ﺷـﺪه اﺳﺖ. آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺮدرد اوﻟﻴﻪ(ﻣﻴﮕﺮن، ﻛﻼﺳـﺘﺮ، ﺳــﺮدرد ﺗﻨــﺸﻲ)، ﺟــﻮاب ﺑــﻪ درﻣــﺎن ﺟﺮاﺣــﻲ را %79 ذﻛــﺮ ﻛﺮدﻧﺪ.(10)
در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ Behin و ﻫﻤﻜـﺎران، %41 ﺑﻴﻤـﺎران ﺑـﺎ ﺗـﺸﺨﻴﺺ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻴﮕﺮن ﺟﺮاﺣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ %80 ﺑﻬﺒﻮدي داﺷـﺘﻨﺪ.(4) اﺷـﺘﺒﺎه ﺗﺸﺨﻴـﺼﻲ ﺳـﺮدردﻫﺎي ﺳـﻴﻨﻮﻧﺎزال ﺑـﺎ ﻣﻴﮕـﺮن ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ Rowbatham ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻄـﻊ ﻋـﺼﺐ ﭘـﻨﺞ، ﻋﻼﺋـﻢ ﺳـﺮدرد رﻓﻊ ﺷﺪ و در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ Harris ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺰرﻳـﻖ اﻟﻜـﻞ در ﮔـﺎﻧﮕﻠﻴﻮن ﮔﺎﺳﺮﻳﻦ، ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺎرز ﻋﻼﺋﻢ ﮔﺰارش ﺷﺪ و در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ دﻳﮕـﺮي ﻛﻪ رﻓﻊ ﻣﻮﻗﺖ درد ﺑﺎ ﺗﺰرﻳﻖ novacaine در ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮم ﮔﺎﺳـﺮﻳﻦ دﻳﺪه ﺷﺪ، ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.(4) اﺧﻴﺮاً Behin و ﻫﻤﻜـﺎراﻧﺶ در ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻴﻤـﺎران ﻧﻘﻄـﻪ ﺷـﺮوع و ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﻣﻴﮕـﺮن را ﻧﻘـﺎط ﺗﻤﺎس در ﺑﻴﻨﻲ ذﻛـﺮ و رﻓـﻊ آن از ﻃﺮﻳـﻖ ﺟﺮاﺣـﻲ را درﻣـﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﻴﮕﺮن آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ.(13)

ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﮔﺮوﻫـﻲ ﻛـﻪ ﻫـﺮ 3 ﻣﻌﻴـﺎر ﺗﺸﺨﻴـﺼﻲ را داﺷﺘﻨﺪ، ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻮد؛ ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﮔـﺮوه دوم و ﺳــﻮم ﻛــﻪ ﻋــﻼوه ﺑــﺮ ﻣﻌﺎﻳﻨــﻪ، ﻳﻜــﻲ از آزﻣــﻮنﻫــﺎي ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﺳﻲﺗﻲاﺳﻜﻦ ﻳﺎ آزﻣـﻮن ﺑـﻲﺣـﺴﻲ ﻣﻮﺿـﻌﻲ ﻣﺜﺒـﺖ ﺑﻮد، ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻓـﺖ ﻣﻌﻨـﻲدار ﺷـﺪت ﺳـﺮدرد ﺑـﻮد. در دو ﺑﺮرﺳﻲ، ﻛﻪ ﻣﻮارد ﺑﻬﺒﻮد ﻛﺎﻣﻞ و ﻛﺎﻫﺶ ﺑـﺎرز ﻋﻼﺋـﻢ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در اوﻟﻲ %43 و(14)%47 و در دوﻣـﻲ %62 و (15)%37/5 ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ.

در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ، ﻣﻴﺰان ﻛـﻢ ﻣـﻮارد ﺑﻬﺒـﻮد ﻛﺎﻣـﻞ(cure ) و%11 ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪاد ﻛﻢ ﺑﻴﻤﺎران ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ %75 آﻧﻬـﺎ در ﮔﺮوه ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻫﺮ 3 روش ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ، وﺟـﻮد ﺷـﻮاﻫﺪي ﻗﻄﻌـﻲﺗـﺮ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس، ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ.

در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، ﺗﻔﺎوت اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ درﻣﺎن ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻴﻦ ﮔـﺮوه ﺑـﺎ ﺳﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﻣﺜﺒﺖ و دو ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﺎ دو ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺜﺒﺖ وﺟﻮد دارد، وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ آﻣﺎري اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﻤﻲﺑﺎﺷـﺪ. ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻗﻄﻌﻲ، ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺑـﺎ ﺗﻌـﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺑﻴﻤﺎران ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻫـﻢ ﻣﺎﻧﻨـﺪ Jones ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﻓـﺮد ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻛﻨﻨـﺪه ﺑـﺎ ﺳــﺮدرد، ﻫــﻴﭻ ﻳﺎﻓﺘــﻪاي ﺧﺎﺻــﻲ در ﻣﻌﺎﻳﻨــﻪ، آﻧﺪوﺳــﻜﻮﭘﻲ ﻳــﺎ ﺳﻲﺗﻲاﺳﻜﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﻣﺎن ﻃﺒﻲ ارﺟﺢ ﺑـﻮده و ﺟﺮاﺣـﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد(16) و ﺑﺮاي ﺟﺮاﺣﻲ، وﺟﻮد ﺣﺪاﻗﻞ ﻳـﻚ ﻣﻌﻴـﺎر ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺜﻞ ﺳﻲﺗﻲاﺳـﻜﻦ ﻳـﺎ آزﻣـﻮن ﺑـﻲﺣـﺴﻲ ﻣﻮﺿـﻌﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﺿﺮوري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻗﺒﻠـﻲ و اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ، اﻣﻜـﺎن درﻣـﺎن ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺮدرد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎس در داﺧﻞ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺟﺮاﺣﻲ آﻧﺪوﻧﺎزال ﻳﺎ آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻴﻚ وﺟﻮد دارد. اﺳﺘﻔﺎده از روﺷـﻬﺎي ﺗﺸﺨﻴـﺼﻲ ﺳـﻲﺗـﻲاﺳـﻜﻦ و آزﻣـﻮن ﺑـﻲﺣـﺴﻲ ﻣﻮﺿﻌﻲ، اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻴﻤـﺎران را ﻣﻤﻜـﻦ ﻣـﻲﺳـﺎزد و وﺟـﻮد ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو، ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﺮح ﺣﺎل و ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﺿـﺮوري اﺳﺖ.

رﻓــﻊ ﻋﻼﺋــﻢ در ﺑﻴﻤﺎران ﻣﻴﮕﺮﻧــﻲ ﺑـﺎ اﻳـــﻦ درﻣـﺎنﻫـــﺎ، ﻟﺰوم اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳـﺮدرد اﻧﺠﻤـﻦ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺳــــﺮدرد را ﺿــــﺮوري ﻣــﻲﺳــﺎزد. ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ، اﺳــﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﺗﺼﻮﻳﺮﺑــﺮداري ﺳـﻲﺗـﻲاﺳﻜـــﻦ و آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘـــﻲ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﺮاي ﺳـﺮدردﻫﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﻪ ﺑﻴﻨـﻲ و ﺳـﻴﻨﻮس، ﺑـﻪ ﻋﻨـــﻮان ﻣﻌﻴﺎرﻫـــﺎي ﺗﺸﺨﻴـــﺼﻲ در IHS، ﻻزم و ﺿـــﺮوري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺸﻜﺮ

ﺑﺎ ﺗﺸﻜﺮ از ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﻮش و ﺣﻠﻖ و ﺑﻴﻨـﻲ و ﺟﺮاﺣـﻲ ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم(ص) ﻛﻪ در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺮاﺣﻞ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎ را ﻳﺎري ﻧﻤﻮدﻧﺪ.

ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ

1. Morgenstein KM, Krieger MJ. Experiences in middle turbinectomy. Laryngoscope 1980; 90: 1596-1603.
2. Stammberger H, Wolf G. Headache and sinus disease: The endoscopic approach. Ann otol rhinol laryngol 1988;134: 3-33 .
3. Welge-Luessen A, Hauser R, Schmid N, Kappos L, Probst R. Endonasal surgery for contact point headaches: A 10-Year Longitudinal study. Laryngoscope 2003 Dec; 113(12): 2151-2156.
4. Behin F, Behin B, Behin D, Baredes S. Surgical management of contact point headach. Headache 2005 March; 45(3): 204.
5. Clerico DM. Pneumatized superior turbinate as a cause of referred migraine headach. Laryngoscope 1996; 106: 874-879.
6. Abu-Bakra M, Jones NS. Prevalence of nasal mucosal contact points in patients with facial pain compared with patients without facial pain. J Laryngol Otol 2001 Aug; 115(8): 629-32.
7. Jones NS, Cooney TR. Facial pain and sinonasal surgery. Rhinology 2003 Dec; 41(4): 193-200.
8. Ramadan HH. Nonsurgical versus endoscopic sinonasal surgery for rhinogenic headache. Am J Rhinol 1999 Nov-Dec; 13(6): 455-7.
9. Parsons DS, Batra PS. Functional endoscopic sinus surgical outcomes for contact point heahaches. Laryngoscope 1998 May; 108(5): 696-702.
10. Clerico DM, Evan K, Montgomery L, Lanza DC, Grabo D. Endoscopic sinonasal surgery in the management of primary headaches. Rhinology 1997 Sep; 35(3): 98-102.
11. Chow JM. Rhinologic headache. Otolaryngol head neck surg. 1994; 111: 211-218.
12. Anselmo- lima WT, De Oliveira JA, Speciali JG, Bordini C, Dos Santos AC, Rocha KV, et al. Middle turbinate headache syndrom. Headache 1997 Feb; 37(2): 102-106.
13. Behin F, Lipton RB, Bigal M. Migraine and intranasal contact point headache: is there any connnection? Curr Pain Headache Rep 2006 Aug; 10(4): 312-5.
14. Tosun F, Gerek M, Ozkaptan Y. Nasal surgery for contact point headache. Headache 2000; 40: 237-240.
15. Boonchoo R. Functional endoscopic sinus surgery in patient with sinogenic headache. J Med Assoc Thai 1997 Aug; 80(8): 521-6.
16. West B, Jones NS. Endoscopy-negative, computed tomography-negative facial pain in a nasal clinic. Laryngoscope 2001 Apr; 111(4): 581-6.