ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻴﻚ آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ ﺣﻔﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ در اﺟﺴﺎد ﺑﺎﻟﻎ اﻳﺮانی

ﻣﻘﺪﻣﻪ

روﻳﻜــﺮد اﻧﺪوﺳــﻜﻮﭘﻲ ﺑــﻪ ﺣﻔــﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘــﺎﻻﺗﻴﻦ( PPF(Pterygopalatine fossa اﺳﺎس درﻣـﺎنﻫـﺎي  ﺟﺮاﺣﻲ را ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺗﻮﻣﻮرال، ﻋﻔـﻮﻧﻲ و اﻟﺘﻬﺎﺑﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫـﺪ. اﻣـﺮوزه ﺗﻜﻨﻴـﻚﻫـﺎي اﻧﺪوﺳــﻜﻮﭘﻲ ﻣﺠﻬــﺰ ﺷــﺪه ﺑــﻪ اﻧــﻮاع روشﻫــﺎي ﺗﺼﻮﻳﺮﺑﺮداري، ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ راه را ﻫﻤـﻮارﺗﺮ ﻛﻨﻨـﺪ .(1) از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺟﺮاﺣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ اﻧﺪوﺳـﻜﻮﭘﻲ و روﻳﻜﺮدﻫﺎي درﻣﺎﻧﻲ آن آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ داﺷﺖ و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﺒﺤﺮ و داﻧـﺶ ﺟـﺮاح در آﻧـﺎﺗﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، درﻣﺎن ﺳﻬﻞﺗﺮ و ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺳﻬﻮﻟﺖ و ﺿﺮﻳﺐ ﺑـﺎﻻي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ درﻣـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ روش ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺗـﺎ روزاﻧﻪ اﻧﺪﻳﻜﺎﺳﻴﻮنﻫـﺎي ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑـﺮاي درﻣـﺎن ﺑـﺎ روش اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ وﺿﻊ ﺷﻮد. ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژيﻫﺎي درﮔﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻴﻨﻮس ﻫﺎي ﭘﺎراﻧـﺎزال ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎناﻧﺪ .(1-3)

ﻋﻠــﻲ رﻏــﻢ ﻓﻮاﻳــﺪ ﺑﺴــﻴﺎر درﻣــﺎن ﺑــﺎ روﻳﻜــﺮد اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ، اﻳﻦ روش دﺷﻮاري ﻫﺎي ﺧﺎص ﺧـﻮد را دارد. دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺣﻔﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ آن در ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺻﻮرت دﺷﻮار اﺳـﺖ.

از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ ﻫـﺎي ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫـﺎي ﻋﺮوﻗﻲ و ﻋﺼـﺒﻲ اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻧﻴـﺰ دﺳﺘﺮﺳـﻲ را ﺑـﺎ ﺧﻄﺮات و ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻫﻤﺮاه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﺷﺮﻳﺎن ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري داﺧﻠـﻲ Internal Maxillary Artery-) (IMA و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن، ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن (ﻣﺜﻞ ﻋﺼﺐ وﻳﺪﻳﻦ، ﺷﺎﺧﻪ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺐ V2و ﻋﺼﺐ ﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﻧﺰوﻟﻲ) از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ اﺻﻠﻲ اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ. ﺗﻤـﺎﻣﻲ اﻳـﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺣﻴﺎﺗﻲ در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﮓ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻫﺮﻣﻲ واروﻧﻪ اﺳﺖ، ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ. اﻳـﻦ ﻓﻀـﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴـﺎن دﻳـﻮار ﭘﺸـﺘﻲ ﺳـﻴﻨﻮس ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري و ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﺑﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ (4و5) .

ﻫﻤﺴﺎﻳﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺣﻔﺮه ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻳﻴﺪ در ﺧﻠــﻒ، ﺑﺨــﺶ ﺻــﻌﻮدي اﺳــﺘﺨﻮان ﭘــﺎﻻﺗﻴﻦ در ﻗﺴﻤﺖ ﻗـﺪاﻣﻲ داﺧﻠـﻲ، دﻳـﻮاره ﺧﻠﻔـﻲ آﻧﺘـﺮوم در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺪاﻣﻲ ﺧﺎرﺟﻲ، ﻓﻴﺸﺮ ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري در ﺧﺎرج ، ﺣﻔﺮه ﻛﺮاﻳﻨﺎل ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺑﺎل ﺑﺰرگ اﺳـﻔﻨﻮﺋﻴﺪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ و زاﻳﺪه ﻫﺮﻣﻲ اﺳـﺘﺨﻮان ﭘـﺎﻻﺗﻴﻦ در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ .(4-6)
ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺧﻼﺻـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ روﻳﻜـﺮد اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻴﻚ در درﻣﺎن ﺿﺎﻳﻌﺎت اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻓﻮاﻳـﺪ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎر دارد. اﺟﺘﻨﺎب از ﺑﺮش ﺧﺎرﺟﻲ، ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺳﺘﺌﻮﺗﻮﻣﻲ ﻣﺎﮔﺰﻳﻠﻮﻓﺎﺳﻴﺎل و اﺟﺘﻨﺎب از ﻛﺮاﻧﻴﻮﺗﻮﻣﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﻮاﻳﺪ آن ﻫﺴـﺘﻨﺪ. در ﻛﻨـﺎر آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻋﻮارض ﻫﻤﺮاه و ﻃـﻮل ﻣﺪت ﺑﻬﺒﻮدي اﺷﺎره ﻛﺮد. وﺿـﻮح ﺗﺼـﺎوﻳﺮ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺷﺪه از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻮرد ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻧﻴـﺰ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ 7) .(8 اﻣـﺎ ﺷـﺮط ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﺟـﺮاح در اﻋﻤــﺎل ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ اﻳــﻦ ﺣــﻮزه، ﺗﺴــﻠﻂ و داﻧــﺶ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋـﺮوق و ﺳـﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ اﻳـﻦ ﺣﻔـﺮه و ﻫﻤﺴـﺎﻳﻪ ﻫـﺎي ﻣﺠـﺎور آن اﺳﺖ.  ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣﺤــﺪودي در ﮔﺬﺷــﺘﻪ در اﻳــﻦ ﻣــﻮرد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .(9-11) ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﭘﺮﺑـﺎر ﺑـﻮدن ﻧﺘﺎﻳﺞ آنﻫﺎ، ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺟﺰ اﻳﺮان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل وﺟﻮد وارﻳﺎﻧﺲﻫﺎي آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ، ﻟﺰوم اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺤﺮز ﻣﻲﮔﺮدد. از دﻳﮕﺮ ﺳﻮ، در اﻳﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ اﻳـﻦ ﺣﻔـﺮه، ﺑـﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺎت ﺿﺮوري از ﺟﻤﻠﻪ زﻣﺎن رﺳـﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﺣﻔﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺟﺮاﺣﻲ ﻫـﺎي اﻧﺪوﺳـﻜﻮﭘﻲ اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑـﻮده و ﺗـﺎﻛﻨﻮن در ﻫـﻴﭻ ﻛﺪام از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺒﻠـﻲ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﻧﺸـﺪه اﺳــﺖ. ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ در ﺑﺴــﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻗﺒﻠــﻲ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻨﺴـﻴﺖ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. ﻟﺬا، ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳﺮان، در ﺳـﻄﺢ ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻧﻴـﺰ ﻗﺎﻟـﺐ اﺳـﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑﻪﻋﻼوه ﺗﻌﺪاد اﺟﺴﺎد ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ 17 ﺟﺴـﺪ ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ 34 ﺣﻔـﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮاً روي ﻛﻤﺘﺮ از 10 ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ داﺷﺘﻪاﻧـﺪ، از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻧﻴﺰ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

روش ﻛﺎر

ﻃﻲ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑـﻪ روش Case Series، اﺟﺴـﺎد ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻘﺺ آﻧـﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ و ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺟﺮاﺣـﺖ ﻗﺒﻠـﻲ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘـﺎﻻﺗﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪ اﺻـﻠﻲ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺑﻮدﻧﺪ. اﺟﺴﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺠﻮز رﺳﻤﻲ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ و ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ وﻟﻲ و ﻳﺎ ﻗـﻴﻢ اﺟﺴـﺎد ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎم اﻫـﺪاف ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻃﺮح ﺑـﺮاي آنﻫـﺎ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده ﻣـﻲﺷـﺪ، ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ. 17 ﺟﺴﺪ ﺗﺎزه از ﺑـﺎﻟﻐﻴﻦ اﻳﺮاﻧـﻲ، ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب و ﺑﺮرﺳـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ. ﺳـﻦ اﺟﺴﺎد ﺑـﻴﻦ 20 ﺗـﺎ 60 ﺳـﺎل ﺑـﻮده و ﻓﺎﻗـﺪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺗﺮوﻣﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻳـﺎ ﻧﻘـﺺ آﻧـﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪه در ﺣﻔـﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘـﺎﻻﺗﻴﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ. ﺗﻤـﺎم ﻣﺮاﺣـﻞ ﻋﻤـﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺟﺮاح ﮔﻮش و ﺣﻠﻖ و ﺑﻴﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺟﺴﺎد ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ﺗـﺎ 3 روز ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ. در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻳـﻦ اﺟﺴﺎد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﻘﺺ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ و ﺗﺮوﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺷﺒﻴﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻓـﺮد ﺑﺎﻟﻎ ﺳﺎﻟﻢ و زﻧﺪه ﺑﻮده و اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه از آن ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻌﻤـﻴﻢ ﺑـﻪ ﻓـﺮد زﻧـﺪه اﺳـﺖ. ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﻳﺎدداﺷـﺖ ﻛـﺮدن اﻃﻼﻋـﺎت دﻣﻮﮔﺮاﻓﻴـﻚ ﺑﻴﻤـﺎران، اﻃﻼﻋــﺎت ﺣــﻴﻦ ﻋﻤــﻞ ﻧﻈﻴــﺮ ﺗﻔــﺎوتﻫــﺎي ﻣﺤــﻞ ﻗﺮارﮔﻴﺮي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ آﻧـﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ، ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ آن ﻫـﺎ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﻟﻨــﺪﻣﺎرك ﻫــﺎي آﻧﺎﺗﻮﻣﻴــﻚ و زﻣــﺎن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﺪ.

روش اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ: اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﻧﺪوﺳﻜﻮپ ﺻﻔﺮ درﺟـﻪ داﺧﻞ ﺣﻔﺮه ﺑﻴﻨﻲ رؤﻳﺖ ﺷـﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اﻧﺪوﺳـﻜﻮﭘﻴﻚ آﻧﺴـﻴﻨﻜﺘﻮﻣﻲ و آﻧﺘﺮوﺳـﺘﻮﻣﻲ اﻧﺠـﺎم ﺷﺪ. ﺑﻌـﺪ ﺑـﻮﻻ ﺑـﻪ آراﻣـﻲ رؤﻳـﺖ ﺷـﺪ و از ﻗﺴـﻤﺖ اﻳﻨﻔﺮوﻣﺪﻳﺎل ﺑﺎز ﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﻣﺨﺎط آن ﺑـﻪ آراﻣـﻲ از روي دﻳــﻮاره ﻣــﺪﻳﺎل ﺑﺮداﺷــﺘﻪ ﺷــﺪ و ﺗﻨــﻪ ﺷــﺮﻳﺎن اﺳـﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﻛـﻪ از ﺳـﻮراخ اﺳـﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺧـﺎرج ﻣﻲﺷﺪ، دﻳﺪه ﺷﺪ. اﻳﻦ ﺗﻨﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺘﻄﺎﻟﻪ اي از ﺑــﻴﻦ اﺳــﻔﻨﻮﻳﻴﺪال ﭘﺮوﺳــﺲ اﺳــﺘﺨﻮان ﭘــﺎﻻﺗﻴﻦ و ارﺑﻴﺘﺎل ﭘﺮوﺳﺲ اﺳﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﻮﻳﻴﺪ ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﺪ. ﭘﺲ از ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺗﻨﻪ ﺷـﺮﻳﺎن در ﺑـﻴﻦ اﺳـﺘﺨﻮان روي آن ﺑﻪ آراﻣﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ داﻳﺴﻜﺸﻦ ﻣﻌﻜـﻮس روي آن ﺗﻨﻪ ﺷﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧـﺎل ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري در ﺣﻔـﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﮔـﺮﻓﺘﻦ از اﻳﻦ ﺷﺮﻳﺎن، و ﺑﺮداﺷﺘﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺮﻳﺴﻮن (اﺳﺘﺨﻮان دﻳﻮاره ﺧﻠﻔﻲ ﺳـﻴﻨﻮس ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري) ﻛـﻞ ﺷـﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧـﺎل ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري و ﻣﺤـﻞ ﺟـﺪا ﺷـﺪن ﺷﺮﻳﺎن اﻳﻨﻔﺮا اورﺑﻴﺘـﺎل ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﺷـﺪ. ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﺎل ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻳﺎن ﺑﻪ داﺧﻞ ﺣﻔﺮه ﺑﻴﻨﻲ دﻧﺒﺎل ﺷﺪ.

ﺳﭙﺲ در ﭘﺸﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﻋﺮوﻗﻲ، ﺑﺎﻓﺖ ﭼﺮﺑـﻲ وﺟـﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺘﻦ آن ﺑﻪ آراﻣﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻮﭘﺮﻳﻮﭘﻮﺳــﺘﺮﻳﻮر ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﻋــﺮوق ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪه، اﻋﺼــﺎب ﺣﻔــﺮه PPF دﻳــﺪه ﺷــﺪ. در ﺗﻤــﺎم ﻣــﻮارد، ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﺸﻌﺐ از آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺼﺐ اﻳﻨﻔﺮااورﺑﻴﺘـﺎل از ﻗﺴـﻤﺖ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ،  ﺷـﺎﺧﻪ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﺑـﺎ ﻋﺼـﺐ V2 و اﺳـﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ از ﻗﺴـﻤﺖ ﻣـﺪﻳﺎل و ﻋﺼـﺐ Descending Palatin از ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ دﻳﺪه ﺷـﺪﻧﺪ. در ﭘﺸـﺖ ﮔـﺎﻧﮕﻠﻴﻮن و ﺟﻠﻮي ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﺋﻴﺪ plate ﻫﺎ، ﻋﺼﺐ وﻳﺪﻳﻦ ﭘﻴـﺪا ﺷـﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ داﺧـﻞ ﮔـﺎﻧﮕﻠﻴﻮن رﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد. ﺑـﺎ داﻳﺴﻜﺸـﻦ ﻣﻌﻜﻮس روي آن ﻛﺎﻧﺎل ﻋﺼﺐ وﻳﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﺷﺪ، ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻮراخ روﺗﻮﻧﺪوم در اﻳﻨﻔﺮوﻣـﺪﻳﺎل ﺑـﻮد (اﺷﻜﺎل 1- 3) .

تصویر1- IMA داﺧﻞ PPF و SPA در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر از ﺳﻮراخ اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ

تصویر2- IMA در ﻗﺪام و ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ در ﺧﻠﻒ در داﺧﻞ PPF

ﺗﺼﻮﻳﺮ3 – ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ و ﺷﺎﺧﻪ ﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﻧﺰوﻟﻲ

ﻓﻮاﺻﻞ ﺗﻤﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﻓﻮق از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑـﺎ اﺳﺘﺌﻮﺗﻮم 2 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮي ﻣﺪرج اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺛﺒـﺖ ﺷﺪ. ﻛﺎﻧﺎل ﻋﺼﺐ اﻳﻨﻔﺮا اورﺑﻴﺘﺎل در ﺳﻘﻒ ﺳـﻴﻨﻮس ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﻛـﺪام از ﻣـﻮارد ﺷﻜﺎف (Dehicency) ﻧﺪاﺷﺖ. درﺗﻤﺎم اﺟﺴﺎد، اﻧﺪازه ﻗﺎﺑﻞ دﻳﺪ از دﻳﻮاره ﺧﻠﻔـﻲ ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ ﺑـﺎ آﻧﺪوﺳـﻜﻮپ ﺻــﻔﺮدرﺟﻪ در ﺣــﺎﻻت زﻳــﺮ اﻧــﺪازهﮔﻴــﺮي ﺷــﺪ:1) آﻧﺘﺮوﺳــﺘﻮﻣﻲ و آﻧﺴــﻴﻨﻜﺘﻮﻣﻲ،2) ﺑﺮداﺷــﺖ ﻛﺎﻣــﻞ دﻳﻮاره ﻣـﺪﻳﺎل ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ،3)ﺑﺮداﺷـﺖ ﻛﺎﻣـﻞ دﻳـﻮاره ﻣﺪﻳﺎل ﺳﻴﻨﻮس ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﺷـﺎﺧﻚ ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ ﺑﻴﻨـﻲ،4)ﺳﻮراخﻛﺮدن ﺳـﭙﺘﻮم درﻓﺎﺻـﻠﻪ 1.5ﺳـﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮي از ﻛﻮدال ﺳﭙﺘﻮم و ﻋﺒﻮر آﻧﺪوﺳﻜﻮپ از ﻧﻮﺳﺘﺮﻳﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ و از ﺳﻮراخ ﺳﭙﺘﻮم. ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮدن ﺗﻤـﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮق از اﺑﺘﺪاي داﻳﺴﻜﺸﻦ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪ.

آﻧﺎﻟﻴﺰ دادهﻫﺎ: داده ﻫﺎ وارد ﻧﺮم اﻓﺰار SPSS V.19 ﺷـﺪه و ﺟﻬـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﻫـﺎ و ﻧﻴـﺰ ﻣﻴـﺰان ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ دادهﻫﺎ از آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺗﻮﺻـﻴﻔﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪ. ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎي ﻛﻴﻔـﻲ از آزﻣـﻮن ﻣﺠﺬور ﻛﺎي و ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﺎي ﻛﻤﻲ ﭘـﺲ از آزﻣﻮدن ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻮدن ﺗﻮزﻳﻊ دادهﻫـﺎ ﺑـﺎ آزﻣـﻮن 1-Sample-K، از آزﻣــﻮن t-Test اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﺪ. در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان ﺗﻔﺎوت آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ در اﻳﻦ ﺣﻔﺮه ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻤﻌـﻲ از ﻣﺘﺨﺼﺼـﻴﻦ ﺟـﺮاح ﮔﻮش و ﺣﻠﻖ و ﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ اﻋﻤـﺎل ﻗﺒﻠﻲ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘـﺐ رﺳـﻤﻲ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴـﻚ، ﻧﻈﺮدﻫـﻲ ﺷﺪ. در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﻌﻨﻲداري ﺑـﻪ ﺻـﻮرت p< 0 .05 و ﺑﻪ ﺻﻮرت دو داﻣﻨﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ.

ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ

17 ﺟﺴﺪ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ 34 ﺣﻔﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺑﻮد. از اﻳﻦ ﺗﻌـﺪاد 8 ﻣـﻮرد (%47) زن و 9 ﻣﻮرد (%53) ﻣﺮد ﺑﻮدﻧـﺪ. در ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﻮارد آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ دو ﻃﺮف ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ.

ﺗﻔﺎوت آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺟـﻨﺲ دﻳـﺪه ﻧﺸـﺪ. اوﻟﻴﻦ ﻟﻨﺪﻣﺎرك داﺧﻞ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺣﻔﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘــﺎﻻﺗﻴﻦ، ﺳــﻮراخ اﺳــﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ اﺳــﺖ. اﻳــﻦ ﺳﻮراخ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻴﻀـﻲ ﻋﻤـﻮدي ﻗـﺮار داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻃﻮل ﻋﻤﻮدي آن 5.5±2 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ و ﻃـﻮل اﻓﻘﻲ آن 4± 1 .5 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑـﻮد و اﻳـﻦ ﺳـﻮراخ در ﺣﻔﺮه ﺑﻴﻨﻲ در ﺣﺪود 9±2 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺟﻠﻮﺗﺮ از End point ﻣﻴﺪل ﺗﻮرﺑﻴﻨـﻪ ﭘﻴـﺪا ﺷـﺪ. در ﻫـﻴﭻ ﻛـﺪام از ﻣـﻮارد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺳـﻮراخ Accessory وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷﺖ.

در 3 ﻣــﻮرد (%17,5) اﺳــﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ در ﻗﺒــﻞ از ﺧﺮوج از ﺳﻮراخ اﺳـﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ دو ﺷـﺎﺧﻪ ﺑـﻮد و در 10 ﻣﻮرد (%59) ﭘﺲ از ﺧﺮوج از ﺳﻮراخ ﺑـﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺣﺪود 3±1 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ از ﺳﻮراخ ﭼﻨﺪﺷﺎﺧﻪ ﺑﻮد (ﻛـﻪ در 5 ﻣﻮرد 2 ﺷﺎﺧﻪ، 4 ﻣﻮرد 3 ﺷﺎﺧﻪ و ﻳﻚ ﻣﻮرد 4 ﺷﺎﺧﻪ ﺑـﻮد) ﻛـﻪ در ﻛـﻞ در %76,5 ﻣـﻮارد ﺷـﺮﻳﺎن اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻮد و در ﺗﻤﺎم اﻳـﻦ ﻣـﻮارد ﻧﻴﺰ دو ﻃﺮف ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ.

در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣـﻮارد از ﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺧﻠـﻒ اﺑﺘـﺪا ﻋـﺮوق ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻓﺖ ﭼﺮﺑﻲ، ﺳﭙﺲ ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ و اﻋﺼﺎب ﻣﻨﺸﻌﺐ از آن و ﺳﭙﺲ ﻋﺼﺐ وﻳﺪﻳﻦ وﺟـﻮد داﺷﺖ.

ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺪاﻣﻲ-ﺧﻠﻔﻲ ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن ﺗﺎ ﺷـﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧﺎل ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري 2.5 ±0.7 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻃﻮل وﻳﺪﻳﻦ در ﺧﻠﻒ ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن 2.7± 0.4 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺷـﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧـﺎل ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري ﺗـﺎ ﻋﺼﺐ وﻳﺪﻳﻦ در ﻣﺤﻞ ﮔﺎﻧﮕﻠﻴﻮن 5.2±0.7 ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد (از ﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﻠﻒ).

ﻃﻮل ﺷﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧﺎل ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري در داﺧﻞ ﺣﻔـﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺗﺎ ﻟﺘﺮال ﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺣﺪود 13.1±1 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺮﺿﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ.

در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وﻳﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﺎن ﻛﺎروﺗﻴﺪ داﺧﻠﻲ، اﻳﻨﻔﺮوﻟﺘـﺮال ﺑـﻮد و ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﻃـﻮل ﻛﺎﻧﺎل وﻳﺪﻳﻦ ﺣـﺪود 19.1±1.2 ﻣﻴﻠـﻲ ﻣﺘـﺮ اﻧـﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻮراخ اﺳـﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺗـﺎ ﻛﺎﻧـﺎل وﻳﺪﻳﻦ 26.8±2.3 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﻮد.

ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وﻳﺪﻳﻦ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻮراخ روﺗﻮﻧـﺪوم در ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣـﻮارد ﺛﺎﺑـﺖ ﺑـﻮد و اﻳﻨﻔﺮوﻣـﺪﻳﺎل آن ﻗـﺮار داﺷﺖ. ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻮراخ اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺗـﺎ ﮔـﺎﻧﮕﻠﻴﻮن 6±0.7 ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﻮد (ﺟﺪول .(1 زﻣـﺎن دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪ ﻛـﻪ زﻣـﺎن ﻫﺮﻛﺪام از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (ﺟـﺪول 2 و ﻧﻤـﻮدار :1) زﻣـﺎن ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﭘﻴـﺪاﻛﺮدن ﺗﻨـﻪ اﺻـﻠﻲ ﺷﺮﻳﺎن اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ در ﺑﻴﻨﻲ 6.2± 1. 2 دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻮد.

ﻧﻤﻮدار 1- ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ (ﺑﺮﺣﺴﺐ دﻗﻴﻘﻪ)

ﻧﻤﻮدار2 – ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﺣﻔﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ از ﻫﻢ (ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ)

زﻣــﺎن ﻣﺘﻮﺳــﻂ ﭘﻴــﺪاﻛﺮدن ﺗﻨــﻪ ﺷــﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧــﺎل ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري در PPF، 10.8±2.1 دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻮد.
زﻣـﺎن ﻣﺘﻮﺳــﻂ ﭘﻴــﺪاﻛﺮدن ﻧﻘﺸــﻪ ﻋــﺮوق در PPF، 18.1±2 دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻮد.
زﻣــﺎن ﻣﺘﻮﺳــﻂ ﭘﻴــﺪاﻛﺮدن ﮔــﺎﻧﮕﻠﻴﻮن در PPF، 24.3±2.7 دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻮد.
زﻣﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﻴﺪاﻛﺮدن ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻠﻲ اﻋﺼﺎب و ﻋﺼﺐ وﻳﺪﻳﻦ در PPF، 31.2± 3 دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻮد.

ﻛﺎﻧﺎل اﻋﺼـﺎب اﻳﻨﻔﺮااورﺑﻴﺘـﺎل در ﺳـﻘﻒ ﺳـﻴﻨﻮس ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﻛـﺪام از ﻣـﻮارد ﺷـﻜﺎف ﻧﺪاﺷﺖ و ﺣـﺪود 20±4mm ﻣﻴﻠـﻲ ﻣﺘـﺮ از دﻳـﻮاره ﻣﺪﻳﺎل ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ.
اﻋﺼﺎب ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋـﺮوق در ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﭘﻮﺳـﺘﺮو و ﺳﻮﭘﺮﻳﻮر ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ.
ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻗﺎﺑـﻞ دﻳـﺪ از دﻳـﻮاره ﺧﻠﻔـﻲ ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ ﺑـﺎ اﻧﺪوﺳﻜﻮپ ﺻﻔﺮ درﺟﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ ﺑﻮد:

1- در ﺻـــﻮرﺗﻲ ﻛـــﻪ ﻓﻘـــﻂ آﻧﺴـــﻴﻨﻜﺘﻮﻣﻲ-آﻧﺘﺮوﺳﺘﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد 9±2 ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ از دﻳﻮاره ﺧﻠﻔﻲ ﻣﺎﮔﺰﻳﻼ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻮد.

2- در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻳﻮاره ﻣﺪﻳﺎل ﺳﻴﻨﻮس ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد 25±4 ﻣﻴﻠـﻲﻣﺘـﺮ از
دﻳﻮاره ﺧﻠﻔﻲ ﻣﺎﮔﺰﻳﻼ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻮد.

3- در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دﻳﻮاره ﻣﺪﻳﺎل ﺳﻴﻨﻮس ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ و ﺗﻮرﺑﻴﻨﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد 30±3 ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ از دﻳﻮاره ﺧﻠﻔﻲ ﻣﺎﮔﺰﻳﻼ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻮد.

4- در ﺻـــﻮرﺗﻲ ﻛـــﻪ ﺳـــﭙﺘﻮم در ﻓﺎﺻـــﻠﻪ 1.5 ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ از ﻗﺴﻤﺖ ﻛـﻮدال ﺳـﻮراخ ﻣـﻲﺷـﺪ و ﺑـﺎ اﻧﺪوﺳـﻜﻮپ از ﻧﻮﺳـﺘﺮﻳﻞ ﻣﻘﺎﺑـﻞ و ﻋﺒـﻮر از ﺳـﻮراخ ﺳـﭙﺘﻮم ﺑـﻪ دﻳـﻮاره ﺧﻠﻔـﻲ ﺳـﻴﻨﻮس ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ ﻧﮕـﺎه ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ، 43±2mm ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ (ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻛﻞ دﻳـﻮاره ﺧﻠﻔﻲ) ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻮد.

ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ آﻧـﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﺣﻔـﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘـﺎﻻﺗﻴﻦ و ﻳـﺎ ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻣﺎﮔﺰﻳﻼري: ﻫﺮﻣﻲ ﺷـﻜﻞ اﺳـﺖ و در اﻃـﺮاف آن ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ، اﺳـﺘﺨﻮانﻫـﺎي ﭘـﺎﻻﺗﻴﻦ و ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻳﻴـﺪ ﭘﺮوﺳﺲ اﺳﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﻮﻳﻴﺪ ﻗﺮار دارد.

اﻳﻦ ﺣﻔﺮه ﻣﺪﻳﺎل ﺑﻪ ﻓﻴﺸﺮ ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻣﺎﮔﺰﻳﻼري و زﻳﺮ اﭘﻜﺲ ارﺑﻴﺖ واﻗﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ. در ﻗﺴـﻤﺖ ﻓﻮﻗـﺎﻧﻲ ﭘﻬﻦ ﺗﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎرﻳﻚﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد.

در ﻗﺪام: دﻳﻮاره ﺧﻠﻔﻲ ﻣـﺎﮔﺰﻳﻼ، در ﺧﻠـﻒ: ﻗﺎﻋـﺪه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻳﻴﺪ ﭘﺮوﺳﺲ وﻗﺴـﻤﺖ ﻗـﺪاﻣﻲ ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ ﺑـﺎل ﺑــﺰرگ اﺳــﻔﻨﻮﻳﻴﺪ، در ﻣــﺪﻳﺎل: ﺻــﻔﺤﻪ ﻋﻤــﻮدي اﺳـﺘﺨﻮان ﭘﺎﻻﺗـﺎل ﻛـﻪ آن را از ﺣﻔـﺮه ﺑﻴﻨـﻲ ﺟـﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ، در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ: ﺳﻄﺢ زﻳـﺮﻳﻦ اﺳـﺘﺨﻮان اﺳﻔﻨﻮﻳﻴﺪ و ارﺑﻴﺘﺎل ﭘﺮوﺳﺲ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺎﻻﺗﻴﻦ، و در ﻗﺴﻤﺖ ﻟﺘﺮال: ﻓﻴﺸﺮ ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﻣـﺎﮔﺰﻳﻼري ﻛـﻪ آن را از ﺣﻔﺮه اﻳﻨﻔﺮاﺗﻤﭙﻮرال ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ.

در ﻛﻞ اﻳﻦ ﻓﻀﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻨﻔﺮا اورﺑﻴﺘﺎل ﻓﻴﺸـﺮ ﺑـﺎ ﺣﻔﺮه ﭼﺸﻢ، از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻮراخ اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ ﺑﺎ ﺣﻔـﺮه ﺑﻴﻨﻲ و از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻮراﻣﻦ روﺗﺎﻧﺪوم و ﻛﺎﻧﺎل وﻳﺪﻳﻦ ﺑـﺎ اﺳﻔﻨﻮﻳﻴﺪ راﺑﻄﻪ دارد.

ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي

در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﺣﻔﺮه PPF ﺑﻮد. اﻳﻦ ﺣﻔﺮه از ﻧﻈﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﺣﻔﺮه ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ. ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻴﺎﺑﻨﺪ. در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﻣﻮر ﻳﺎ ﻫﺮ ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺣﻔـﺮه

ﺑﺎﺷــــﺪ در اﻳــــﻦ ﺻــــﻮرت، ﺑﻬﺘــــﺮﻳﻦ روش آن Caldwell-Luc اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد

ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ روش دﻳﻮاره ﻫﺎي ﺳـﻴﻨﻮس ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﻧﻮاﺣﻲ ﭘﻮﺳﺘﺮﻳﻮر و اﻧﺘﺮﻳﻮر

ﺟﺪا ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ PPF ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺟﻬـﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺑـﺎ ﭼـﺮاغ Head light و ﻳـﺎ
ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد. اﻳـﻦ روش ﺑﻪ وﻳـﮋه در اﻋﻤـﺎل ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻟﻴﮕﺎﺳـﻴﻮن ﺷـﺮﻳﺎن ﻣﺎﮔﺰﻳﻼري داﺧﻠﻲ (IMA ligation) ﻛـﺎرﺑﺮد وﺳـﻴﻊ دارد .(12) اﻣﺎ اﻳﻦ روش ﻣﺤﺪودﻳﺖ وﺳﻴﻌﻲ در دﻳﺪ دارد و ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ در ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻋﺼﺎب ﻳﺎ ﻋﺮوق اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. آﺳـﻴﺐﻫـﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘـﺬﻳﺮ ﻧﺒـﻮده و ﻣـﻲواﻧـﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮاﻧﻲ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳـﻴﻨﻮس ﻣــﺎﮔﺰﻳﻼري ﺷــﻮد. از ﻋــﻮارض آن ﻣــﻲ ﺗــﻮان ﺑــﻪ ﺳﻴﻨﻮزﻳﺖ ﻣﺰﻣﻦ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻓﻴﺴﺘﻮل Oroantral ﺷﻮد.

روﻳﻜﺮد اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻮس ﻓﻮاﻳﺪ و ﻣﺰاﻳـﺎي ﺑﺴﻴﺎري دارد. از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ اﺟﺘﻨـﺎب از ﺑﺮش در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫـﺎي ﺧـﺎرﺟﻲ و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل آن اﺟﺘﻨﺎب از آﺳﻴﺐ ﻫﺎي آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﺑـﻪ ﺳـﻴﻨﻮسﻫـﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﻣﺠﺎور آن ﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد. از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ روﻳﻜﺮد اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ دﻳﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺟﻬـﺖ دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎي آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ، ﺳـﺒﺐ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ آﺳـﻴﺐ ﻣﻤﻜـﻦ اﻣﻜـﺎن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ PPF ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ و ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ از آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﻋﺮوق و اﻋﺼﺎب اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻄﺮ آﺳﻴﺐ در اﻳـﻦ روش ﻛﻤﺘـﺮ از روش ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺎز ﺑﻮده، وﺳﻌﺖ داﻳﺴﻜﺸـﻦ ﻛﻤﺘـﺮ ﺑﻮده و ﻃﻮل ﺑﺴﺘﺮي ﺑﻴﻤﺎران ﻧﻴﺰ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

از اﻳﻦ روش ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺧﺮوج ﺗﻮﻣﻮرﻫﺎي اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ، ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺳﺮﻳﻊ ﺗﻨﻪ اﺳﻔﻨﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ و ﺷﺮﻳﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧــــﺎل ﻣــــﺎﮔﺰﻳﻼري در ﻣــــﻮاردي ﻣﺜــــﻞ اﭘﻴﺴﺘﺎﻛﺴﻲﻫﺎي ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ درﻣـﺎن ﻳـﺎ ﻛﻨﺘـﺮل ﺧـﻮن رﻳﺰي از ﺗﻮﻣﻮر آﻧﮋﻳﻮﻓﻴﺒﺮوم و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻧﻮرﻛﺘـﻮﻣﻲ ﻋﺼــﺐ وﻳــﺪﻳﻦ در آﻟــﺮژي ﻫــﺎي وازوﻣﻮﺗــﻮر و ﻧﻴــﺰ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻟﺘـﺮال رﺳـﺲ اﺳـﻔﻨﻮﺋﻴﺪ ﺑـﺎ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺎﻓﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد.

ﻟﺬا، ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﻋـﺪم وﺟــﻮد اﺧــﺘﻼف واﺿــﺢ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴــﻚ درﺑــﻴﻦ اﺟﺴــﺎد ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻣــﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ، ﻣــﻲﺗــﻮان ﺑﺎﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﻟﻨﺪﻣﺎركﻫﺎي اراﺋﻪﺷـﺪه و ﻓﻮاﺻـﻞ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﻛﺪام از ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻧـﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ در PPF دﺳﺖ ﭘﻴﺪاﻛﺮد.

از ﻃﺮﻓﻲ اﮔﺮ داﻳﺴﻜﺸﻦ ﻣﺎ ﺣـﻴﻦ ﺟﺮاﺣـﻲ، ﺳـﻮﭘﺮ ﻓﻴﺸﻴﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺮوﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﻔﻆ اﻋﺼـﺎب اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﺪه و ﻋﻮارض ﻋﺼﺒﻲ اﻳﺠـﺎد ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد ﻛــﻪ در اﻳــﻦ زﻣﻴﻨــﻪ ﺷﻨﺎﺳــﺎﺋﻲ ﻛﺎﻧــﺎل وﻳــﺪﻳﻦ و ﻋﺼﺐV2 ﻟﻨﺪﻣﺎرك ﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
اﻣﺎ ﺟﻬﺖ اﻗﺪام ﺑﺎ اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ دﻳـﺪ دﻗﻴـﻖ در اﻳﻦ روش ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺎ ﻣﻄﻠـﻮب PPF ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت دﻗﻴﻖ ﺣﻔﺮه آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ دارﻳﻢ. ﻟـﺬا، در اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ و ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺻـﻮرت Case-Series ﻃﺮاﺣـﻲ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد 17 ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺟﺴﺪ ﺗﺎزه ﻓﻮت ﺷﺪه ﺑﺪون ﻧﻘﺺ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ و ﻳـﺎ ﺟـﺮح در ﻣﻨﻄﻘـﻪ PPF اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺖ. اﺟﺴﺎد از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ اﻧﺴﺎن زﻧﺪه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻟﺬا از اﻳﻦ ﺟﻬـﺖ ﺧﻄـﺎﻳﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ.

اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣﻮﺟـﻮد ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ (11-20)ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻄـﻪ ﻗﻮت آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد. از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ روش اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧﺪ، اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮ روي اﻧﺴﺎن زﻧﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﻧـﺪ اﻣـﺎ ﻫﻢ ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺗﻮﻣﻮر ﻳﺎ ﺿﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻟـﺬا، از اﻳـﻦ ﺟﻬـﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳﺖ .(11-20)

در اﻳــﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﺗﻌــﺪاد ﻣﺴــﺎوي از زن و ﻣــﺮد اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﺪ ﻛــﻪ ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﮔﺸــﺖ وارﻳﺎﺳــﻴﻮن آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﺑﻴﻦ دو ﺟﻨﺲ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد، درﺣـﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺒﻠـﻲ اﺷـﺎرهاي ﺑـﻪ ﺟﻨﺴـﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.

اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه وﻟﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد اﺳﺖ. ﭼـﺮا ﻛـﻪ در آن ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑـﻮد و از اﻳــﻦ ﺟﻬــﺖ اﻳــﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﻣــﻲ ﺗﻮاﻧــﺪ در ﺑﺴــﻴﺎري زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﻣﻌﻴﺎري ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ.

ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ Roberti ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺮ روي 3 ﺑﻴﻤﺎر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﺪام ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ ﺗﻮﻣـﻮر ﻧﺎﺣﻴﻪ PPF ﺑﻮدﻧﺪ .(12)
اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺷـﺒﻴﻪ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ Abuzayed اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺪف درﻣﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴـﻚ PPF، اﻳﻦ ﺣﻔﺮه ﺑﺎ دﻳﺪ آﻧﺪوﺳـﻜﻮﭘﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ ﺷـﺪه اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي 6 ﺟﺴﺪ ﺗﺎزه اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ ﻛـﻪ وارﻳـﺎﻧﺲ آﻧـﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ اﻳــﻦ ﺣﻔــﺮه ﺑــﺮ اﺳــﺎس روش اﺗﺨــﺎذ ﺷــﺪه ﺑــﺮاي Approach ﻣﺘﻔــﺎوت اﺳــﺖ، اﻣــﺎ ﻛﻠﻴــﺎت ﻋﻨﺎﺻــﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه در اﻳـﻦ ﺣﻔـﺮه ﻳﻜﺴـﺎن اﺳـﺖ(17).

ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ روﻳﻜـﺮد اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﭼﻴﻨـﻲ ﻫـﺎ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه اﺳـﺖ .(18-20)

ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺪازه ﻫﺎي آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ و ﻓﻮاﺻـﻞ ﺗﺎ ﻟﻨﺪﻣﺎركﻫﺎي ﮔﺰارش ﺷـﺪه از اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺑـﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗـﺎ ﺣـﺪود زﻳـﺎدي ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ دارد.

ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت ﺑﺴﻴﺎري داﺷـﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ در ﭼﻨﺪ اﺳﺘﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﻮد (ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻨﺪ ﻣﺮﻛـﺰه) در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻴﻤـﺎران ﺑـﺎ ﻧـﮋاد واﺣـﺪ اﻣـﺎ ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه و ﺗﻌﻤـﻴﻢ آنﻫـﺎ ﺑـﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد.

ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ آﻧﻜﻪ اﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ، روﺷﻲ ﻛﻢ ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﻬﺘﺮ از ﺳـﻮي ﺑﻴﻤـﺎران ﺑـﻮده، ﻋـﻮارض و آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد. اﻣـﺎ از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ اﺟـﺮاي ﺻـﺤﻴﺢ و ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ آﻣﻴـﺰ اﻳـﻦ روش ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺤﺮ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻧﻴـﺰ داﻧـﺶ ﻛﺎﻣـﻞ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻚ ﺟﺮاح ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد. در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺑـﺮاي ﻧﺨﺴـــﺘﻴﻦ ﺑـــﺎر اﻃﻼﻋـــﺎت آﻧﺎﺗﻮﻣﻴـــﻚ ﺣﻔـــﺮه ﭘﺘﺮﻳﮕﻮﭘﺎﻻﺗﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ ﻋﻨﺎﺻـﺮ آﻧﺎﺗﻮﻣﻴﻜﻲ و زﻣﺎن رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آن ﻫـﺎ در ﺑـﺎﻟﻐﻴﻦ اﻳﺮاﻧـﻲ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻣﻴـﺪ اﺳـﺖ راهگشای دانش جراحی در کشورمان باشد.

تقدیر و تشکر

این مقاله حاصل پایان نامه خانم دکتر مریم اعتمادی در مقطع دکترای حرفه ای به راهنمایی آقای دکتر علیرضا محبی و در سال 1391 و کد 1593 می باشد که با حمایت دانشگاه  علوم پزشکی تهران و همکاری گروه پژوهشی بین المللی کاوه اجرا شده است.

منابع

1. De Oliveira SH, Freire Cda S, Costa WS,Mandarim-de- Lacerda CA. Anatomic and quantitative study of the human pterygopalatine ganglion. Morphometry and stereology. Arq Neuropsiquiatr. 1993;51:223-6.
2. Erdogan N, Unur E, Baykara M. CT anatomy of pterygopalatine fossa and its communications: a pictorial review. Comput Med Imaging Graph. 2003;27: 481-7.
3. Gray H, Standring S, Ellis H, Berkovitz BKB.Gray’s anatomy: the anatomical basis of clinical practice. Edinburgh, New York: Elsevier Churchill Livingstone; 2005.
4. Lang J. Skull base and related structures: Atlas of clinical anatomy. Stuttgart, New York: Schattauer; 1995.
5. Methathrathip D, Apinhasmit W,Chompoopong S, Lertsirithong A, Ariyawatkul T, Sangvichien S. Anatomy of greater palatine foramen and canal and pterygopalatine fossa in Thais: Considerations for maxillary nerve block. Surg Radiol Anat. 2005; 27:511-6.
6. Rumboldt Z, Castillo M, Smith JK. The palatovaginal canal: Can it be identified on routine CT and MR imaging? AJR Am J Roentgenol. 2002;179:267-72.
7. Zhang CW, Luo JC, Yu Q. CT manifestation of pterygopalatine fossa in adult skull. Shanghai Kou  Qiang Yi Xue. 2000;9:135-7.
8. Dingman DL, Conley JJ. Lateral approach to the pterygomaxillary region. Ann Otol Rhinol Laryngol. 1970;79:967-9.
9. Felipe NR. Maxillectomy via a temporal approach. J Laryngol Otol. 1980;94:149-62.
10. Allan MA, Kaplan MJ. Surgical approach to the pterygomaxillary region. J Oral Maxillofac Surg. 1986;44:183-7.
11. Roberti H, Schroeder HG, Kleinsasser O. Endoscopic transnasal approach to the pterygopalatine fossa. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2003;129:441-6.
12. Chandler JR, Serrins AJ. Transantral ligation of the internal maxillary artery for epistaxis. Laryngoscope. 1965;75:1151-9.
13. Klossek JM, Ferrie JC, Goujon JM, Fontanel JP. Endoscopic approach of the pterygopalatine fossa: report of one case. Rhinology. 1994;32:208-10.
14. Pasquini E, Sciarretta V, Farneti G, Ippolito A, Mazzatenta D, Frank G. Endoscopic endonasal approach for the treatment of benign schwannoma of the sinonasal tract and pterygopalatine fossa. Am J Rhinol. 2002;16:113-8.
15. Lane AP, Bolger WE. Endoscopic trans-maxillary biopsy of pterygopalatine space masses: a preliminary report. Am J Rhinol. 2002;16:109-12.
16. El Morsy SM, Khafagy YW. Transnasal endoscopic management of angiofibroma extending to pterygopalatine and infratemporal fossae.J Laryngol Otol. 2011; 125 7):701-5.
17. Abuzayed B, Tanriover N, Gazioglu N, Cetin G, Akar Z. Extended endoscopic endonasal approach to the pterygopalatine fossa: anatomic study. J Neurosurg Sci. 2009; 53(2):37-44.
18. Feng G, Gao Z, Shen P, Zha Y, Qi F, Jiang H, Lü W. Applied anatomy of the internal maxillary artery in pterygopalatine fossa under transnasal endoscopic surgery. Lin Chung Er Bi Yan Hou Tou Jing Wai Ke Za Zhi. 2009;23(1):23-6.
19. Wang Y, Sui J, Li X, Ma J.The study on the microsurgical anatomy of maxillary sinus approach pterygopalatine fossa. Lin Chung Er Bi Yan Hou Tou Jing Wai Ke Za Zhi. 2007;21(19):869-72.
20. Har-El G. Combined endoscopic transmaxillary-transnasal approach to the pterygoid  region, lateral sphenoid sinus, and retrobulbar orbit. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2005;114(6):439-42.